Λεωφόρος Βασιλίσσης Σοφίας – Λεωφόρος Κηφισίας 

Η λεωφόρος Βασιλίσσης Σοφίας συνδέει το κέντρο της πόλης με περιοχές κατοικίας στα βόρεια και ανατολικά του Δήμου της Αθήνας, μέχρι τη λεωφόρο Αλεξάνδρας και την περιοχή των Αμπελοκήπων. Από εκεί, η λεωφόρος Κηφισίας -ως προέκταση της λεωφ. Βασιλίσσης Σοφίας- συνεχίζει προς βορρά.

Από τη χάραξη της τον 19ο αιώνα, η λεωφ. Βασιλίσσης Σοφίας σηματοδοτείται ως ο άξονας προβολής «της εξουσίας» και της αστικής και μεγαλοαστικής τάξης. Εκκινώντας απ’ τα Ανάκτορα (σημερινή Βουλή) συγκροτείται από εμβληματικά κτίρια – μέγαρα που χαρακτηρίζουν και σήμερα τα μέτωπα της λεωφόρου στο πιο κεντρικό της τμήμα. Αντίστοιχα, οι γειτονιές που οργανώνονται εκατέρωθεν της Βασιλ. Σοφίας όπως το Κολωνάκι, ο Λυκαβηττός και η περιοχή «Ανάκτορα» μεταξύ Καλλιμάρμαρου και Βασιλ. Σοφίας, απηχούν τον πρόταγμα της τότε μεγαλοαστικής τάξης για κατοικία και εργασία σε γεωγραφική εγγύτητας με τα κέντρα εξουσίας. Έτσι η Βασιλ. Σοφίας μέχρι και τις αρχές της σημερινής Κηφισίας μετατρέπεται σε βιτρίνα της μεγαλοαστικής τάξης με μια σειρά από μέγαρα κατοικιών μεγαλοεπιχειρηματιών ή πολιτικών  (π.χ. η οικία Βενιζέλου (σημερινή Αγγλική Πρεσβεία), το Μέγαρο Χαροκόπου και μετέπειτα Μπενάκη (σημερινό Μουσείο Μπενάκη),  το μέγαρο της Δούκισας της Πλακεντίας (σημερινό Βυζαντινό Μουσείο) κ.ά.) ή μέγαρα δημόσιας χρήσης (π.χ. Ριζάρειος Εκκλησιαστική Σχολή, Σαρόγλειο Μέγαρο (Λέσχη Αξιωματικών), Πολεμικό Μουσείο κ.ά.). Μεταπολεμικά, η τάση αυτή πυκνώνει τα μέτωπα της οδού. Ορισμένα από τα μέγαρα κατοικίας φιλοξενούν πρεσβείες ή μουσεία, χρήσεις διοίκησης σε σύγχρονα εμβληματικά κτίρια (όπως το Υπουργείο Εξωτερικών), δημιουργούνται νέες πολυτελείς πολυκατοικίες κατοικίας και γραφείων, κλπ. Στη συμβολή της Βασιλ. Σοφίας με την μεταπολεμική λεωφόρο Βασιλέως Κωνσταντίνου εγκαθίσταται το ξενοδοχείο Χίλτον, και η Εθνική Πινακοθήκη, ενώ βορειότερα η Αμερικάνικη Πρεσβεία, το Μέγαρο Μουσικής και ο Πύργος Αθηνών (στη συμβολή με την λεωφόρο Μεσογείων).

Λεωφόρος Βασιλέως Κωνσταντίνου

Η Βασιλέως Κωνσταντίνου που ορίζεται αντίστοιχα από την συμβολή της με την Βασιλ. Σοφίας στην περιοχή της Εθνικής Πινακοθήκης μέχρι την αρχή της Καλλιρρόης, δημιουργείται μεταπολεμικά μέσω της κάλυψης του ποταμού Ιλισσού. Και δημιουργεί νέα μέτωπα προβολής φιλοξενώντας κτίρια κλίμακας και υπερτοπικές χρήσεις όπως το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και το Ωδείο Αθηνών, αστικές πολυκατοικίες. Χαρακτηριστικότερο τοπόσημο της Βασιλέως Κωνσταντίνου είναι ίσως το Καλλιμάρμαρο Στάδιο στην περιοχή του Μετς. Μέσω της Βασιλέως Κωνσταντίνου γεφυρώνεται μεταπολεμικά το χάσμα που χώριζε (μέσω του Ιλισσού) την περιοχή των Ανακτόρων από τις γειτονιές του Παγκρατίου και του Μετς που συγκροτήθηκαν ως περιοχές κατοικίας λαϊκών στρωμάτων. Η «μετάβαση» αυτή είναι ορατή ακόμα και σήμερα.

Σήμερα, οι άξονες των λεωφόρων Βασιλίσσης Σοφίας – Κηφισίας και Βασιλέως Κωνσταντίνου αποτελούν, μαζί με τις ακτινικές αρτηρίες γύρω απ’ την πλατεία Ομονοίας, τις πιο σημαντικές οδικές αρτηρίες της κεντρικής περιοχής της Αθήνας και διαχειρίζονται τις συνδέσεις ανάμεσα στην κεντρική περιοχή και τις βορειοανατολικές και νοτιοανατολικές περιοχές της πόλης αντίστοιχα. Ακόμη, κατά μήκος τους αναπτύσσονται σημαντικοί ελεύθεροι και πράσινοι χώροι: ο Εθνικός Κήπος, το πάρκο του Βυζαντινού Μουσείου, το άλσος του Ευαγγελισμού, το πάρκο Ελευθερίας και η περιοχή του Καλλιμάρμαρου με τον Λόφο του Αρδηττού.

Εκτός από οδικές αρτηρίες, στη ζωή της πόλης και ιδιαίτερα στην περίοδο μετά την Μεταπολίτευση, οι άξονες αυτοί συνδέονται με την συλλογική πολιτική έκφραση αφού με αφετηρία είτε το Πολυτεχνείο είτε το Σύνταγμα, φιλοξένησαν και φιλοξενούν πορείες και διαδηλώσεις μνήμης και διαμαρτυρίας. Επίσης, χαρακτηρίζονται κυρίως ως προς την δημόσια χρήση τους από τους κατοίκους και επισκέπτες της πρωτεύουσας από την μεγάλη πυκνότητα υπερτοπικών χρήσεων πολιτισμού και έρευνας.

Εκατέρωθεν των λεωφόρων Βασιλίσσης Σοφίας, Κηφισίας και Βασιλέως Κωνσταντίνου εκτείνονται και οριοθετούνται οι γειτονιές κατοικίας Κολωνάκι, Παγκράτι – Μετς, Γουδί – Ιλίσια, Κουντουριώτικα, Αμπελόκηποι και Ελληνορώσων – Ερυθρός.

Ελληνορώσων – Ερυθρός

Οι γειτονιές Ελληνορώσων και Ερυθρός αναπτύσσονται ανάμεσα σε σημαντικούς οδικούς άξονες της Αθήνας (λεωφόροι Κηφισίας και Μεσογείων, οδός Κατεχάκη), στα βόρεια όρια του Δήμου Αθηναίων με το Δήμο Ψυχικού. Η γειτονιά Ελληνορώσων οφείλει την ονομασία της στη στέγαση, μεταπολεμικά, Ελλήνων προσφύγων από τη Ρωσία στην περιοχή. Η γειτονιά του Ερυθρού χαρακτηρίζεται, και οφείλει την ονομασία της, στο νοσοκομείο «Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός» που λειτουργεί στην περιοχή από τη δεκαετία του 1930.

Σήμερα, και οι δύο γειτονιές κατοικίας αποτελούν προέκταση της γειτονιάς των Αμπελοκήπων. Χαρακτηρίζονται από πολύ καλή οδική και συγκοινωνιακή πρόσβαση, μέσω λεωφορειακών γραμμών από τους κεντρικούς οδικούς άξονες και τους σταθμούς Μετρό Πανόρμου και Κατεχάκη. Παρόλο που είναι πυκνοδομημένες περιοχές κατοικίας με λίγους ελεύθερους χώρους, γειτνιάζουν με σημαντικού μεγέθους χώρους πρασίνου, το Πάρκο της Σχολής Χωροφυλακής και το Άλσος Ελληνικού Στρατού (τμήμα του πάρκου Γουδί). Είναι χαρακτηριστικές οι διεκδικήσεις τους μέσω του συλλόγου κατοίκων για την ελεύθερη πρόσβαση και την απόδοση του χώρου του πάρκου Στρατού στους πολίτες της Αθήνας και την δημιουργία του Μητροπολιτικού Πάρκου στην ευρύτερη περιοχή του Γουδιού.

Ιλίσια – Γουδί

Η γειτονιά κατοικίας των Ιλισίων εκτείνεται πίσω από το ξενοδοχείο «Χίλτον» και συνορεύει με τις γειτονιές Παγκρατίου, Γουδί και Αμπελοκήπων. Εντός των ορίων της γειτονιάς βρίσκεται το Άλσος Ιλισίων, σημαντικός χώρος πρασίνου για την περιοχή.  Ακόμη, τα Ιλίσια γειτνιάζουν με τους πράσινους και ελεύθερους χώρους της Πανεπιστημιούπολης.

Η γειτονιά Γουδί εκτείνεται ανατολικά των γειτονιών των Αμπελοκήπων και των Ιλισίων και μέχρι τα όρια του Δήμου Αθηναίων με το Δήμο Ζωγράφου. Η περιοχή συνδέεται με την λειτουργία μεγάλων νοσοκομείων (Λαϊκό, Παίδων «Η Αγία Σοφία», Παίδων «Παναγιώτη και Αγλαΐας Κυριακού») και της Ιατρικής και Οδοντιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Η περιοχή κατοικίας συνορεύει με το πρώην στρατόπεδο «Γουδί», σημαντικό ελεύθερο χώρο μητροπολιτικής σημασίας. Το αίτημα και η διεκδίκηση για ελεύθερη πρόσβαση τη δημιουργία Μητροπολιτικού Πάρκου πρασίνου στο Γουδί συσπειρώνει κατοίκους των όμορων περιοχών τα τελευταία χρόνια.

Παρά τις εντατικές πιέσεις προσπελασιμότητας, ιδιαίτερα με ΙΧ που δημιουργούν οι υπερτοπικές χρήσεις των νοσοκομείων και των πανεπιστημιακών σχολών, που υποβαθμίζουν σημαντικά τις συνθήκες κυκλοφορίες και στάθμευσης για την κατοικίας στην περιοχή, μέχρι σήμερα δεν έχει προχωρήσει κανένας σχεδιασμός για δημόσια συγκοινωνία υψηλού επιπέδου εξυπηρέτησης όπως λ.χ. το μετρό ή το τραμ.

Παγκράτι – Μετς

Η γειτονιά κατοικίας του Παγκρατίου εκτείνεται νότια, πίσω από το λόφο του Αρδηττού και το Παναθηναϊκό Στάδιο (Καλλιμάρμαρο). Συνορεύει με τη γειτονιά του Μετς που οριοθετείται ανάμεσα στο λόφο του Αρδηττού και το Πρώτο Νεκροταφείο. Τμήμα της περιοχής του Παγκρατίου, προς τη λεωφόρο Βασιλέως Κωνσταντίνου, ονομάζεται και Βατραχονήσι. Το όνομα της περιοχής συνδέεται με τον -σήμερα καλυμμένο- ποταμό Ιλισσό και τον ήχο των βατράχων, τότε, στις όχθες του.

Η περιοχή του Παγκρατίου πυκνώνει κυρίως μεταπολεμικά, μετά την δημιουργία της λεωφόρου Βασιλέως Κωνσταντίνου, τις δεκαετίες 1950-1970, όπως και άλλα τμήματα της πόλης της Αθήνας. Σημαντικό ελεύθερο χώρο, και σημείο αναφοράς για την περιοχή, αποτελεί το Άλσος Παγκρατίου. Το Άλσος, έκτασης 30 στρεμμάτων, δημιουργήθηκε και φυτεύτηκε στις αρχές του 20ου αιώνα. Στο χώρο του Άλσους τη δεκαετία του 1970 λειτουργούσε θερινό θέατρο που φιλοξενούσε παραστάσεις από το «Ελεύθερο Θέατρο». Τα τελευταία χρόνια, το Άλσος Παγκρατίου υπήρξε αντικείμενο κοινωνικών διεκδικήσεων με αίτημα τη μη εμπορευματοποίηση του και μη λειτουργία θεάτρου και αναψυκτηρίου εντός του.

Η γειτονιά του Μετς συγκροτείται στο τέλος 19ου – αρχές 20ου αιώνα ως τόπος αναψυχής και κατοικίας με λαϊκά και νεοκλασικά σπίτια στις όχθες του ποταμού Ιλισού. Λόγω του αναγλύφου της -βρίσκεται πάνω σε ύψωμα- η γειτονιά έχει οπτική επαφή με τους γειτονικούς της αρχαιολογικούς χώρους και την Ακρόπολη.  Σήμερα η γειτονιά εξακολουθεί να διατηρεί τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της, με κτίσματα μικρής κλίμακας, διαφορετικών χρονικών περιόδων, και σημαντικούς -για το μέγεθος της- ελεύθερους και πράσινους χώρους.