ΑΝΟΙΧΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Α.   Η ανάγκη για Ανοιχτά Σχολεία

Συμφωνούμε ότι τα σχολεία ( που είναι τόπος οικείος στα παιδιά, τόπος ζωής όπου και καταπιέζονται και συνάμα διασκεδάζουν, τσακώνονται, παίζουν και χτίζουν φιλίες), δεν μπορεί να είναι κλειδωμένα και άδεια μετά το σχολικό ωράριο και οι μαθητές και οι μαθήτριες να μένουν χωρίς κοινωνική φροντίδα και χωρίς τόπους συνεύρεσης στις ελεύθερες ώρες τους.

Όμως έπρεπε:   (Παραλήψεις του πιλοτικού προγράμματος)

• Α. Όταν σχεδιάστηκε το πιλοτικό πρόγραμμα  να είχαν  καταγραφεί, μελετηθεί και αξιοποιηθεί όλες οι προσπάθειες κάλυψης της ανάγκης λειτουργίας ανοικτών σχολείων από την ίδια την κοινωνία. Προσπάθειες  στηριγμένες, ως συνήθως «στον πατριωτισμό των Ελλήνων»), που όμως θα μπορούσαν να καθορίσουν την ουσία του προγράμματος και τις κατευθυντήριες γραμμές του.

• Β. Να καθοριστεί ο τρόπος σύνδεσης των μερών της σχολικής κοινότητας ( δάσκαλοι, γονείς, μαθητές), δίνοντας την προτεραιότητα  στους μαθητές/τριες ώστε να μπορούν να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες  ψυχαγωγίας και άθλησης, να αναπτύσσουν τη δημιουργικότητά τους, να ανακαλύπτουν τη γνώση και να συνεργάζονται μεταξύ τους. Και παράλληλα, αυτό το σχολείο να συνδέεται και με την τοπική κοινότητα, ώστε η σχολική ζωή να γίνεται βίωμα της τοπικής κοινωνίας.           

• Γ. να γίνει σαφής διαχωρισμός ανάμεσα στα Δημοτικά Σχολεία και στα Γυμνάσια –Λύκεια. Προφανώς ευκολότερα θα λειτουργήσουν τα Ανοικτά Σχολεία στα  δημοτικά ,γιατί η συμμετοχή των παιδιών στους σχεδιασμούς και στις αποφάσεις για τα προγράμματα θα είναι μικρότερη και καθοδηγούμενη. Και βέβαια το σημαντικό και αρκετά δύσκολο είναι να λειτουργήσουν Ανοικτά Σχολεία  στα Γυμνάσια και Λύκεια.

Στη χώρα μας, επί δεκαετίες, η ενσωμάτωση της εφηβικής νεολαίας στην κοινωνία γίνεται με όρους ιδιαίτερα δυσμενείς και τελικά βλαβερούς για τους ίδιους τους νέους:

Ο ελεύθερος χρόνος τους κυριαρχείται από τα ιδιωτικά Μέσα Μαζικής Χειραγώγησης, που καλλιεργούν τις  αξίες της ατομικότητας, της ρηχότητας και της παθητικότητας, προβάλλοντας την εφήμερη δόξα και το κυνηγητό του χρήματος ως απαράκαμπτους στόχους.

Αποτέλεσμα αυτής της στάσης είναι όλο και περισσότεροι νέοι να εξωθούνται στο περιθώριο της κοινωνίας και στα όρια της ψυχικής αντοχής και να αυξάνονται φαινόμενα όπως η καταφυγή στα ναρκωτικά ή σε αγελαίες ομαδοποιήσεις –συμμορίες– με οπαδικές ή/και ρατσιστικές αναφορές.

Έτσι το ζητούμενο είναι το σχολείο να είναι ανοιχτό το απόγεμα ή/και το Σαββατοκύριακο. Ένα τέτοιο σχολείο θα απευθύνεται κυρίως στους μαθητές και τις μαθήτριές του, που θα μπορούν να έχουν πρωτεύοντα ρόλο στο σχεδιασμό και στην πραγματοποίηση του προγράμματος και θα αποτελεί πόλο έλξης για τους ενήλικες με τη διενέργεια δραστηριοτήτων, – ένα σχολείο που θα ανταποκρίνονται στις ανάγκες της τοπικής κοινωνίας.

Είναι σαφές ότι το πρόγραμμα δραστηριοτήτων δεν μπορεί να είναι ούτε ομοιόμορφο ούτε απολύτως προσδιορισμένο από την αρχή. Θα εμπλουτίζεται και θα αναμορφώνεται διαρκώς

Είναι επίσης σαφές ότι ένα τέτοιο πρόγραμμα δεν μπορεί να στηριχτεί μόνο στους διδάσκοντες του σχολείου (οι οποίοι σίγουρα πρέπει να έχουν έναν εποπτικό ρόλο),

Πρέπει να στελεχωθεί από εθελοντές, ενήλικες, που έχουν σχέση είτε με το σχολείο (γονείς) είτε με το αντικείμενο των δραστηριοτήτων (φοιτητές ή απόφοιτοι σχολών καλών τεχνών ή δραματικών σχολών για τα καλλιτεχνικά, φοιτητές ή μαθητές μεγαλυτέρων τάξεων για τη διδακτική στήριξη, ενδεχομένως ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί, νομικοί κτλ.). και φορείς όπως πανεπιστήμια, ΜΚΟ, Η ‘’δια βίου εκπαίδευση του Υ.Π’’.

Η κάλυψη των  υλικών αναγκών, σε χρήμα και σε είδος (π.χ. θέρμανση, φύλαξη), θα πρέπει να αναζητηθούν σε θεσμικά όργανα.(Τ.Α)

Κι όλη η διαχείριση του Ανοιχτού Σχολείου θα πρέπει να γίνεται με συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων και κυρίως με την βοήθεια και στήριξη της Τ.Α.

Στην παρουσίαση του προγράμματος του  έτους 2015-2016 στο Δήμο της Αθήνας, σε 46 σχολεία κυρίως δημοτικά παρακολουθήσαμε μερικές από τις 21 δραστηριότητες, από προγράμματα, όμως προκατασκευασμένα από φορείς κυρίως ΜΚΟ.

Η αντίρρηση μας είναι, όχι ως προς την ποιότητα των παρεχόμενων προγραμμάτων ή την αξιοπιστία των εν λόγω ΜΚΟ, αλλά ότι  αυτός ο τρόπος λειτουργίας των Ανοικτών Σχολείων, εκτός λίγων εξαιρέσεων ( π.χ 132 Λύκειο Γκράβας), θα είναι βέβαια εύκολος , αλλά θα είναι απλά μία προσθήκη δραστηριοτήτων, ίσως και αξιόλογων, στο ημερήσιο πρόγραμμα, όμως αποφασισμένη και σχεδιασμένη  χωρίς την  ενεργή  συμμετοχή πρώτα των μαθητών/τριών και φυσικά όλων των εμπλεκομένων.

Και βέβαια αν συνεχιστεί με τον τρόπο που ξεκίνησε, ποτέ δεν θα μπορέσει να αποκτήσει την δυναμική που απαιτείται, ώστε να ζωντανέψει το σχολείο και να γίνει χώρος αναφοράς της γειτονιάς.

ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΑΝΟΙΧΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

Τι θα μπορούσε να περιέχει ένα πρόγραμμα:

Αθλοπαιδιές (στο μέτρο που το σχολείο έχει τους κατάλληλους χώρους).

Επιτραπέζια παιχνίδια κάθε είδους (από κλασικά [π.χ. σκάκι] έως μοντέρνα [π.χ. παιχνίδια ρόλου]).

Καλλιτεχνικές δραστηριότητες (εικαστικά, θέατρο, μουσική, χορός, κτλ.).

Ενισχυτική διδασκαλία (με το βάρος να πέφτει εκεί που εμφανίζεται η μεγαλύτερη σχολική αποτυχία) ή διδασκαλία άλλων θεμάτων που δεν καλύπτονται από το σχολικό πρόγραμμα.

Εκδηλώσεις διάφορες.

Πρέπει να είναι καθαρό από την αρχή ότι το Ανοιχτό Σχολείο δεν πρέπει να αποτελέσει πεδίο μάχης συσχετισμών (κομματικών, πελατειακών, παρεών, κτλ.), κάτι που θα οδηγούσε την όλη προσπάθεια σε εκφυλισμό. Αντίθετα όμως με τη στενή αντίληψη περί πολιτικής, το Ανοιχτό Σχολείο οφείλει, με το λόγο και την πρακτική του, να προάγει κάποιες αξίες όπως η συνεργασία, η αλληλεγγύη, ο σεβασμός του άλλου και του διαφορετικού, να καλλιεργεί την περιέργεια, τη δημιουργικότητα, το ξεπέρασμα του εαυτού και όχι το μίσος του αντίπαλου.

Διαδικασίες για την υλοποίηση ενός Δικτύου Ανοιχτών Σχολείων

1)         Πρώτη προϋπόθεση για τη λειτουργία ενός Ανοιχτού Σχολείου είναι να υπάρχουν αρκετοί άνθρωποι που θα το στελεχώσουν και αντίστοιχη ζήτηση από τα παιδιά. Όπως έχει ήδη επισημανθεί, το θέμα αφορά κυρίως τα γυμνάσια. Τα δημοτικά δεν αποκλείονται απριόρι, τουλάχιστον για τις μεγάλες τάξεις, απαιτούν όμως πολύ μεγάλη διαθεσιμότητα από πλευράς γονέων. Η διερεύνηση των διαθεσιμοτήτων είναι επομένως απαράκαμπτο πρώτο βήμα, χωρίς το οποίων τίποτα δεν μπορεί να προχωρήσει, και είναι εύλογο να ξεκινήσει από τα σχολεία τα οποία ήδη υλοποιούν κάποιες δραστηριότητες.

2)         Εφόσον καλύπτονται οι προϋποθέσεις από έμψυχο υλικό στελέχωσης, για να ανοίξει το σχολείο χρειάζονται κάποιες θεσμικές προϋποθέσεις. Η πρώτη είναι η άδεια χρήσης του χώρου, που εξαρτάται βασικά από το διευθυντή του σχολείου, τη Σχολική Επιτροπή και τη Δημοτική Επιτροπή Παιδείας. Οι σύλλογοι γονέων, οι μαθητικές κοινότητες, οι δημοτικές κινήσεις που ενδιαφέρονται, οι τοπικές δομές αλληλεγγύης, καθώς και επιτροπές πρωτοβουλίας κατοίκων που μπορούν να συσταθούν με αυτό το σκοπό, μπορούν να παίξουν ένα σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση μιας θετικής στάσης από μεριάς των θεσμικών οργάνων.

Εκτός από την άδεια λειτουργίας χρειάζονται και άλλοι πόροι (θέρμανση, φύλαξη), που μπορούν να ζητηθούν από τους Δήμους ή την περιφέρεια όπου ανήκει το σχολείο. Ενδεικτικά, για το Δήμο Αθηναίων εμπλέκονται οι εξής υπηρεσίες:

Διεύθυνση Παιδείας και Δια Βίου Μάθησης:

Α. Τμήμα Εποπτείας Προσωπικού, Φύλαξης, Καθαρισμού Σχολικών Κτιρίων και ΔΕΠ

Β. Τμήμα Ελέγχου, Οικονομικής Διαχείρισης και Υποστήριξης Σχολικών Επιτροπών και ΔΕΠ.

Γ. Τμήμα Δια Βίου Μάθησης (Σχολές γονέων, Ένταξη μεταναστών, σύνδση με την τοπική κοινωνία).

Δ. Τμήμα Κοινωνικής Υποστήριξης των Σχολείων (διάθεση του διδακτηρίου για άλλες χρήσεις κοινής ωφέλειας) και για την πραγματοποίηση εκδηλώσεων κοινού ενδιαφέροντος σε συνεργασία με τη Σχολική Επιτροπή, πχ. συναυλίες, πολιτιστικές εκδηλώσεις κατόπιν έγκρισης της Σχολ. Επιτροπής).

3)         Για να προχωρήσει το εγχείρημα, πρέπει να συσταθεί μια Ομάδα Πρωτοβουλίας από άτομα που θα ασχοληθούν συστηματικά με την υπόθεση αυτή. Θα έχει καθήκον τη διάδοση της ανάγκης των Ανοιχτών Σχολείων, με επαφές αλλά και με αρθρογραφία και οτιδήποτε άλλο πρόσφορο, τη διερεύνηση των χώρων από όπου μπορούν να προκύψουν εθελοντές, την καταγραφή των μέχρι τώρα έμπειρων και των δυνατοτήτων, σε πρώτη φάση. Καλό είναι η καταγραφή αυτή να γίνει και ηλεκτρονικά, ως βάση δεδομένων, καθώς πολλές από τις διαθεσιμότητες μπορεί να είναι ανεξάρτητες από τον τόπο εφαρμογής και να μπορούν να διατεθούν σε διάφορα σχολεία που τις αποζητούν. Η Ομάδα αυτή οφείλει να έχει μια αναφορά και να  κατοχυρώνεται από μια σύνδεση με την Αλληλεγγύη για Όλους.

Στο τέλος της πρώτης φάσης (ενδεικτικά, τρεις με τέσσερις βδομάδες από τη σύστασή της, ανάλογα με την πορεία) και ενώ θα έχουν ήδη αρχίσει οι διαδικασίες για το άνοιγμα των σχολείων εκεί που οι προϋποθέσεις το επιτρέπουν, η Ομάδα Πρωτοβουλίας θα πρέπει να συγκαλέσει μια συγκέντρωση όλων των ενδιαφερομένων, όπου θα καταθέσει τον απολογισμό της εμπειρίας της, και η οποία θα αποφασίσει για τη συνέχεια του εγχειρήματος.