Ανοιχτά Σχολεία στην Κοινότητα

Εύκολα διαπιστώνει κανείς, ότι ο όρος “ανοιχτό σχολείο” έχει χρησιμοποιηθεί κατ’ επανάληψη ρητορικά ή προσχηματικά, χωρίς ποτέ να υλοποιηθεί έστω και στο ελάχιστο ή να γίνει προσπάθεια να οριοθετηθεί ή να αποσαφηνιστεί.

Είναι τελικά το ελληνικό σχολείο ανοιχτό στην κοινότητα; Και ποιες είναι οι αρχές, τα χαρακτηριστικά του, το πλαίσιο λειτουργίας του;

Ανοιχτό σχολείο είναι το σχολείο που  πέρα από τη μάθηση και αγωγή που παρέχει στα παιδιά ανταποκρίνεται στις σύγχρονες κοινωνικές προκλήσεις και στις ανάγκες τους, τα εκπαιδεύει στις ανθρωπιστικές αξίες, στο σεβασμό και τη διεκδίκηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων καθώς και σε δεξιότητες κοινωνικής και προσωπικής ανάπτυξης όπως η συνεργασία, η αυτοεκτίμηση, ο σεβασμός και η αποδοχή του άλλου, η αλληλεγγύη κλπ. μέσα από δράσεις και προγράμματα βιωματικού χαρακτήρα.

Παράλληλα, λειτουργεί ως σχολική κοινότητα, εμπλέκοντας σταθερά και με ουσιαστικό περιεχόμενο όλα τα μέλη της, μαθητές/μαθήτριες, εκπαιδευτικούς και γονείς. Επίσης, είναι συνδετικός ιστός και γέφυρα επικοινωνίας και φιλίας με τη γειτονιά και την τοπική κοινωνία, και οι δράσεις του διευκολύνουν την πρόσβαση όλων σε κοινωνικά αγαθά και υπηρεσίες.

Συγχρόνως, το Ανοιχτό σχολείο δικτυώνεται με επιστημονικούς και κοινωνικούς φορείς, με το Συνήγορο για τα Δικαιώματα του Παιδιού, την τοπική κοινότητα και δημοτικές υπηρεσίες για την αξιοποίησή τους στην καταπολέμηση της φτώχειας και του αποκλεισμού. Και επίσης, με δομές ψυχικής υγείας, συμβουλευτικής και κοινωνικής ένταξης για πρόληψη και αντιμετώπιση προβλημάτων των παιδιών και των οικογενειών τους, ιδιαίτερα στις σημερινές τραγικές συνθήκες λόγω  της οικονομικής κρίσης.

Τέλος, το Ανοιχτό σχολείο είναι ελκυστικό και ενδιαφέρον για τους μαθητές/μαθήτριες του, σέβεται την παιδική ηλικία και καταπολεμά τη μαθητική διαρροή και τον κοινωνικό αποκλεισμό.

Αναφερόμαστε δηλαδή σε ένα σχολείο «ανοιχτό» στην πρωινή λειτουργία και στην καθημερινότητά του, με ανοιχτές αυλές και χώρους και τα απογεύματα για δράσεις και πρωτοβουλίες που θα εφαρμόζονται με κύρια ευθύνη των μελών της σχολικής κοινότητας και σε συνεργασία με την Πολιτεία, το Δήμο, φορείς και επιστήμονες που ασχολούνται με το παιδί, την οικογένεια, την κοινωνία. Το απόγευμα δηλαδή επεκτείνονται δράσεις που εφαρμόζονται στο πρωινό ωράριο ή οργανώνονται άλλες για παιδιά και ενηλίκους, όπως εκπαιδευτικά προγράμματα, δράσεις εναλλακτικής εκπαίδευσης και ψυχαγωγίας, δράσεις σχετικές με τον αθλητισμό, την τέχνη και τον πολιτισμό όλων των συλλογικοτήτων που ενυπάρχουν στο πλαίσιό του, βιβλιοθήκη, κινηματογραφικές προβολές και θεατρικές παραστάσεις, φεστιβάλ, επιμορφωτικά εργαστήρια και συναντήσεις για τους ενήλικες κλπ.

Μόνο με βάση όσα προαναφέρθηκαν νομίζω ότι μπορούμε να μιλάμε για σχολεία σύγχρονα και αποτελεσματικά, ανοιχτά στην κοινωνία και τη ζωή, όνειρο και πάγιο αίτημα όσων νοιάζονται για τα παιδιά και την εκπαίδευση που δικαιούνται.

Και πράγματι, σε αρκετά από τα σχολεία μας, με ευθύνη εκπαιδευτικών και γονέων, φαίνεται να υπάρχει μια τάση για το άνοιγμα του σχολείου στην κοινότητα, η οποία ολοένα και ισχυροποιείται. Το θεσμικό όμως πλαίσιο και η γραφειοκρατία συχνά είναι εμπόδιο. Π.χ. δυσκολία ή μεγάλη καθυστέρηση στην παραχώρηση χώρων λόγω νομικού πλαισίου, μη έγκριση δράσεων από τη διοίκηση, έλλειψη οικονομικών πόρων για την εφαρμογή δραστηριοτήτων όταν δεν υπάρχουν εθελοντές, κλπ.

Ο ρόλος του Υπουργείου Παιδείας αλλά και του Δήμου,  είναι ιδιαίτερα σημαντικοί, τόσο για τη διαμόρφωση του ανάλογου θεσμικού πλαισίου όσο και για την υποστήριξη και ανάπτυξη δράσεων και πρωτοβουλιών για το άνοιγμα των σχολείων στην κοινότητα. Την ευθύνη όμως για την εφαρμογή οποιασδήποτε δράσης και προγράμματος στο χώρο του σχολείου πρέπει να την αναλάβει κυρίως η σχολική κοινότητα με τη συνεργασία και την υποστήριξη Πολιτείας και Δήμου. Πρέπει θεσμικά να διασφαλιστεί ο ρόλος του  Σχολικού Συμβουλίου, που όχι μόνο θα εισηγείται αλλά και θα αποφασίζει για την εφαρμογή δραστηριοτήτων, με πρώτο μέλημα τη σωματική και ψυχοσυναισθηματική ασφάλεια και προστασία των παιδιών. Φυσικά ότι εφαρμόζεται θα στηρίζεται στα πορίσματα της παιδαγωγικής έρευνας και επιστήμης.

Τη χρονιά που μας πέρασε ο Δήμος Αθηναίων ξεκίνησε το πρόγραμμα «Σχολεία Ανοιχτά στη Γειτονιά, Ανοιχτά στην Κοινωνία» για την προώθηση, όπως έχουμε ενημερωθεί,  ίσων ευκαιριών πρόσβασης για όλους τους μαθητές/μαθήτριες των σχολείων του Δήμου στο πλαίσιο των μετασχολικών τους δραστηριοτήτων (εκπαιδευτικών, ψυχαγωγικών, αθλητικών) στη διάρκεια της εβδομάδας (και τα Σαββατοκύριακα) αλλά και γενικότερα, δραστηριοτήτων και προγραμμάτων σε επίπεδο γειτονιάς, που θα απευθύνονται στους πολίτες της κάθε τοπικής κοινότητας. Πρόθεση του Δήμου, όπως έχουμε διαβάσει στην σχετική ανακοίνωση, ήταν να χρησιμοποιηθούν οι σχολικοί χώροι  προς όφελος της τοπικής κοινωνίας καταστώντας τα σχολεία κέντρα εκπαίδευσης και πολιτισμού.

Φυσικά δεν θα είμαστε εμπόδιο αλλά θα υποστηρίξουμε πρωτοβουλίες του Δήμου που βοηθούν, στο πλαίσιο που προανέφερα για το τι θεωρούμε εμείς ως ανοιχτό σχολείο, στο άνοιγμα του σχολείου στην τοπική κοινωνία. Όμως θέλουμε να διασφαλιστεί ότι θα είναι πρωταρχικός ο ρόλος της σχολικής κοινότητας στη λήψη της οποιασδήποτε απόφασης και ότι τα προγράμματα που θα εφαρμοστούν θα παρέχονται δωρεάν προς τους δικαιούχους χωρίς αποκλεισμούς και διακρίσεις.

Επίσης να διασφαλιστεί ότι ο Δήμος θα βοηθήσει επιλέγοντας σοβαρούς φορείς και ανθρώπους, οι οποίοι, να επισημάνουμε ότι, κάποιες ώρες θα ευθύνονται για τη διαπαιδαγώγιση και την ασφάλεια των παιδιών. Και ακόμα ότι,  αν και όποιος άλλος (πρόσωπο ή φορέας) προταθεί με ευθύνη της σχολικής κοινότητας, θα έχει τη δυνατότητα να αναπτύξει κάποιο πρόγραμμα.