Άγιος Νικόλαος

Ο Άγιος Νικόλαος είναι η γειτονιά της Αθήνας που συνορεύει ανατολικά με την πλατεία Αμερικής και την πλατεία Κολιάτσου, νότια με την περιοχή του Αγ. Παντελεήμονα, βόρεια με τα Κάτω Πατήσια και δυτικά με τις γραμμές του ηλεκτρικού σιδηρόδρομου, «κάτω» από τις οποίες βρίσκονται τα Θυμαράκια. Ο σταθμός του ηλεκτρικού του Αγ. Νικολάου βρίσκεται επί της λεωφόρου Ιωνίας. Η γειτονιά πήρε το όνομά της από τον ομώνυμο ναό που βρίσκεται πάνω στην οδό Αχαρνών, και η πλατεία – προαύλιος χώρος του ναού αποτελεί το κέντρο της γειτονιάς.

Κυρίαρχη χρήση στη περιοχή είναι η κατοικία, ενώ οι εμπορικές χρήσεις περιορίζονται κυρίως στα ισόγεια των κτιρίων και συγκεντρώνονται ιδιαίτερα επί της οδού Αχαρνών, που αποτελεί τον βασικό οδικό άξονα της. Η περιοχή χαρακτηρίζεται από το παλιό κτιριακό απόθεμα και την πυκνή δόμηση των δεκαετιών της μεγάλης ανοικοδόμησης και της αντιπαροχής, σώζονται παρ’ όλα αυτά, κάποια νεοκλασικά κτήρια, μεσοπολεμικές και μοντερνιστικές πολυκατοικίες αξιόλογης αρχιτεκτονικής, καθ’ ότι η περιοχή συγκέντρωνε τα παλιότερα χρόνια, όπως και ο γειτονικός της Αγ. Παντελεήμονας, μεσοαστικό πληθυσμό.

Σήμερα η γειτονιά του Αγίου Νικολάου, όπως και όλες οι ιστορικές γειτονιές της ευρύτερης περιοχής, έχει αλλάξει χαρακτήρα, καθώς τις τελευταίες τρεις δεκαετίες οι περισσότεροι παλιοί κάτοικοι έχουν μετακινηθεί σταδιακά σε άλλες λιγότερο πυκνοκατοικημένες περιοχές κατοικίας. Ο κορεσμένος αστικός ιστός και το υποβαθμισμένο δομημένο και φυσικό περιβάλλον, με μεγαλύτερο πρόβλημα την έλλειψη πρασίνου και ελεύθερων χώρων – καθώς διαθέτει πολύ μικρή αντιστοιχία χώρων πρασίνου ανά κάτοικο – λειτούργησαν πτωτικά για την αξία της γης, με συνέπεια την προσέλκυση νέων κατοίκων και τη μεταβολή της κοινωνικής σύνθεσης.

Πάντως, η μεγάλη πυκνότητα πληθυσμού της περιοχής διατηρείται και μάλιστα τα τελευταία χρόνια καταγράφεται αύξηση λόγω των οικονομικών μεταναστών που εγκαθίστανται στην περιοχή, καθώς λειτουργεί ως συγκριτικό πλεονέκτημα η εγγύτητα με το κέντρο της Αθήνας και η καλή συγκοινωνιακή εξυπηρέτηση λόγω της λειτουργίας του σταθμού του ΗΣΑΠ. Στη συνοικιακή αγορά σημειώνεται έντονη παρουσία αλλοδαπών εμπορικών επιχειρήσεων και εθνοτικού εμπορίου, όπως και η ύπαρξη κοινοτικών δικτύων μεταξύ των διαφόρων ομοεθνών μεταναστών.

Θυμαράκια

Τα Θυμαράκια είναι η γειτονιά που απλώνεται γύρω από την ομώνυμη πλατεία, η οποία είναι επίσημα γνωστή ως πλατεία Αθανασίου Διάκου και συγκεντρώνει περιμετρικά εμπορικές χρήσεις και χρήσεις αναψυχής επιπέδου γειτονιάς, αποτελώντας τον πυρήνα της συνοικίας. Βρίσκεται ανάμεσα στα Σεπόλια, τον Λόφο Σκουζέ, την πλατεία Αττικής, την πλατεία Αμερικής, τον Άγιο Νικόλαο και τα Κάτω Πατήσια, δυτικά των γραμμών του ηλεκτρικού σιδηρόδρομου.

Η περιοχή ορίζεται ανατολικά από την λεωφόρο Ν. Ιωνίας και τις γραμμές του ηλεκτρικού και δυτικά από την οδό Κων/πόλεως και τις γραμμές του ΟΣΕ, βρίσκεται δηλαδή ανάμεσα στους δύο σιδηροδρόμους της Αθήνας. Οι γραμμές του ΟΣΕ αποτελούν το όριο με τα Σεπόλια, και οι γραμμές με τον ηλεκτρικό, το όριο με τον Αγ. Νικόλαο. Κατά συνέπεια, η γειτονιά είναι ιδιαίτερα αποκομμένη από τις δύο γειτονικές της συνοικίες, αφού η χωρική επικοινωνία δυσχεραίνεται από τους σιδηροδρομικούς άξονες. Επιπλέον, ιδιαίτερο φόρτο επιφέρει η κίνηση του οδικού άξονα της οδού Λιοσίων, ο οποίος διαπερνά τη συνοικία και αποτελεί τον βασικότερο οδικό άξονα της, με έντονη συγκέντρωση χρήσεων ασύμβατων για την περιοχή κατοικίας.

Τα Θυμαράκια είναι αρκετά πυκνοδομημένη περιοχή κατοικίας, η οποία στερείται σημαντικών ελεύθερων χώρων, ενώ οι στενοί δρόμοι της επιβαρύνονται ιδιαίτερα από την κυκλοφοριακή κίνηση που δημιουργείται λόγω της εξυπηρέτησης των ΚΤΕΛ Λιοσίων, που βρίσκονται στο βόρειο τμήμα της. Η ανάπτυξη της περιοχής ακολούθησε αντίστοιχη πορεία με των γειτονικών Σεπολίων, διατηρώντας μέχρι τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια τον εξοχικό της χαρακτήρα και προσελκύοντας κυρίως χαμηλά εισοδηματικά στρώματα, τα οποία ξεκίνησαν την ανοικοδόμηση της χωρίς σχεδιασμό, με το σύστημα της αυτοστέγασης. Από τη δεκαετία του ‘70 και μετά θα λέγαμε πως εντάχθηκε στο συμβατικό σύστημα ανάπτυξης που ακολούθησε στο σύνολό του ο αθηναϊκός χώρος, δηλαδή την κατάτμηση σε μικρά σχετικά οικόπεδα, την εφαρμογή της μεθόδου της αντιπαροχής και την κατασκευή μαζικών πολυκατοικιών.

Η μεγάλη ποικιλία κτιριακού αποθέματος, που διαμορφώθηκε με τα χρόνια στον χώρο, κυρίως παλιές μονώροφες και διώροφες κατοικίες, αλλά και παλιές πολυκατοικίες, εξασφάλισε στις αρχές της δεκαετίας του ‘90 την πρόσβαση σε φθηνή κατοικία για πολλούς μετανάστες, που βρέθηκαν στην πρωτεύουσα. Σημειώνεται πως, στο βόρειο όριο των περιοχών Σεπόλια, Θυμαράκια και Κάτω Πατήσια, στο όριο του Δήμου Αθηναίων πάνω στον Κηφισό, βρίσκεται η τοποθεσία «Τρεις Γέφυρες», όπου η Εθνική Οδός Αθηνών-Λαμίας περνά πάνω από το ποτάμι και τις σιδηροδρομικές γραμμές Αθηνών-Πελοποννήσου και Αθηνών-Θεσσαλονίκης, σε ένα αξιόλογο, για την εποχή που κατασκευάστηκε, τεχνικό έργο.

Σεπόλια

Τα Σεπόλια συνορεύουν ανατολικά με τις συνοικίες των Θυμαρακίων και δυτικά με τις γειτονιές του λόφου Σκουζέ και της Κολοκυνθούς, περιγράφονται δε έντονα από τους ισχυρούς άξονες της λεωφόρου Κηφισού και της οδού Κων/πόλεως, με τις γραμμές του Σιδηρόδρομου.

Αναφορικά με την οικιστική εξέλιξη της συνοικίας, είναι χαρακτηριστικό, πως στα τέλη του 19ου αιώνα, η περιοχή ήταν ακόμα αγροτική. Καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση και ανάπτυξή της έπαιξε η κατασκευή των σιδηροδρόμων Λαρίσης και  Πελοποννήσου, όπως και η εγκατάσταση βιομηχανικών χρήσεων στην ευρύτερη περιοχή του Κηφισού, οι οποίες προσέλκυσαν εργατικό δυναμικό – κατοίκους που αγόραζαν αγροτεμάχια από μεγαλοκτηματίες και έκτιζαν μόνοι τους τις κατοικίες τους. Με την έλευση των προσφύγων και των εσωτερικών μεταναστών, τον 20^ο αιώνα, το φαινόμενο εντάθηκε και στην περιοχή δημιουργήθηκαν αυθαίρετοι συνοικισμοί, με την ανοχή του κράτους. Παρ’ όλα αυτά, μέχρι και τον πόλεμο οι δυτικές και βορειοδυτικές περιοχές, που βρίσκονται προς τον Κηφισό παρέμεναν αδόμητες και διατηρούσαν ακόμη τον εξοχικό τους χαρακτήρα, ενώ μεταπολεμικά, λόγω των όρων δόμησης που ίσχυαν στην περιοχή, η αντιπαροχή δεν ευνοήθηκε, όπως στις κεντρικές περιοχές της Αθήνας. Τα Σεπόλια συνέχιζαν να προσελκύουν χαμηλές εισοδηματικά τάξεις, που αναζητούσαν φθηνή γη και έκτιζαν με το σύστημα της αυτοστέγασης, με βασικό κριτήριο επιλογής την ικανοποιητική σύνδεσή της περιοχής με το κέντρο πόλης και την εγγύτητά της σε διαθέσιμες θέσεις εργασίας στον τομέα της μεταποίησης.

Μόλις τη δεκαετία του ΄70 άρχισε σταδιακά η κατάτμηση σε οικόπεδα και η εφαρμογή της μεθόδου της αντιπαροχής, με αποτέλεσμα την μαζική κατασκευή πολυκατοικιών. Με τα χρόνια, διαμορφώθηκε στην περιοχή μια μεγάλη ποικιλία κτιριακού αποθέματος που, στις αρχές της δεκαετίας του΄90, εξασφάλισε κατοικία για τους μετανάστες που συνέρρεαν στην πρωτεύουσα. Από το 2000 και μετά, η κατασκευή του σταθμού του μετρό των Σεπολίων, έδωσε νέες δυνατότητες πρόσβασης στην περιοχή αυξάνοντας παράλληλα τις αξίες γης και τις τιμές των ακινήτων. Ο σταθμός βρίσκεται στη συμβολή των οδών Κρέοντος και Ιωαννίνων, στην ευθεία του άξονα της Αγ. Μελετίου – ο οποίος στη συνέχεια ονομάζεται Φιλιππουπόλεως – και αποτελεί βασικό κάθετο άξονα της οδού Πατησίων και των παραλλήλων της, που ενώνει την Κυψέλη με τα Σεπόλια. Σε συνέπεια της κατασκευής του μετρό, σημειώθηκε έντονη ανοικοδόμηση, αφού παράλληλα η κτηματαγορά δέχθηκε ιδιαίτερη ώθηση από την αύξηση του συντελεστή δόμησης, με τις νέες πολυκατοικίες να φθάνουν σε ύψος τους 9 ορόφους.

Η περιοχή είναι κατά βάση μία περιοχή κατοικίας, με έντονο το στοιχείο της γειτονιάς και εμπορικές χρήσεις πάνω στους κεντρικότερους άξονές της. Συνεχίζουν να υπάρχουν κάποιες εγκαταστάσεις του δευτερογενούς τομέα, που συγκεντρώνονται στη ΒΔ περιοχή, προς το τέρμα της οδού Λιοσίων και της οδού Λένορμαν (Κολοκυνθού). Τα προβλήματα της περιοχής εντοπίζονται κυρίως στην έλλειψη χώρων στάθμευσης καθώς και ελεύθερων χώρων, στην ελλιπή παρουσία κοινωνικών εξυπηρετήσεων και χώρων αναψυχής, καθώς και στην πυκνή πλέον δόμηση. Σήμερα, στα παλιά σπίτια της περιοχής, εκτός από κάποιους παλιούς κατοίκους που παραμένουν, εγκαθίστανται με χαμηλό ενοίκιο μετανάστες από διάφορα μέρη. Στο συνοικιακό εμπόριο σημειώνεται έντονη παρουσία αλλοδαπών εμπορικών επιχειρήσεων και εθνοτικού εμπορίου, όπως και η ύπαρξη κοινοτικών δικτύων μεταξύ των διαφόρων ομοεθνών μεταναστών και πολυπολιτισμικών χώρων, όπου οι μετανάστες περνούν την καθημερινότητά τους.

Κέντρο της συνοικίας των Σεπολίων είναι η εκκλησία και η πλατεία του Αγ. Μελετίου, πόλος έλξης και κοινωνικής ζωής μεταναστών και ντόπιων, όπου συγκεντρώνονται τα καταστήματα αναψυχής, καφενεία, μπαρ και ψητοπωλεία. Άλλοι ελεύθεροι χώροι της ευρύτερης περιοχής είναι ο λόφος Σκουζέ και Ιππείου Κολωνού, στον οποίο πραγματοποιούνται διάφορες πολιτιστικές και πολυπολιτισμικές εκδηλώσεις, ενώ γειτνιάζει σχετικά και με τον σημαντικό αρχαιολογικό χώρο της Ακαδημίας Πλάτωνος.

Στο βόρειο τμήμα της συνοικίας των Σεπολίων, το εργοστάσιο «Βότρυς» και το γειτονικό εργοστάσιο «Κοροπούλη», ακίνητα συνολικής έκτασης 20 στρεμμάτων, παραμένουν εγκαταλελειμμένα και πλήρως αναξιοποίητα, παρ’ ότι μετά το σεισμό του 1999 δεσμεύτηκαν από τον Οργανισμό Σχολικών Κτιρίων και εκπονήθηκαν οι αντίστοιχες μελέτες αποκατάστασης των διατηρητέων κτηρίων του εργοστασίου «Βότρυς», καθώς και της κατασκευής νέου σχολικού κτιρίου. Οι κάτοικοι της περιοχής διεκδικούν επισταμένα την αξιοποίηση των κτιρίων για εκπαιδευτικές και πολιτιστικές χρήσεις, όπως και των υπαίθριων χώρων για αθλητικές δραστηριότητες των δημοτών. Η επανένταξη του συγκροτήματος στον ιστό της πόλης, η ανάδειξη της ιστορικής αξίας και της σημασίας του ως δείγματος βιομηχανικής αρχιτεκτονικής, μαζί με την διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου, ώστε να αποτελέσει πυρήνα πολιτιστικών χρήσεων είναι μια ευκαιρία για την υποβαθμισμένη περιοχή.

Επιπλέον, κάτοικοι και μαζικοί φορείς της περιοχής έδωσαν τα τελευταία 10 χρόνια μεγάλο αγώνα, προσφεύγοντας τελικά στο ΣτΕ, με το αίτημα της υπογειοποίησης του προαστιακού σιδηρόδρομου στις ζώνες κατοικίας. Βασική τους ανησυχία ήταν ότι η επιφανειακή κατασκευή του προαστιακού θα λειτουργήσει απομονωτικά για την περιοχή, καταργώντας τις ισόπεδες διαβάσεις της οδού Κωνσταντινουπόλεως και επιτρέποντας την πρόσβαση μόνο από πεζογέφυρες, με επιπλέον πρόβλημα την επιβάρυνση της περιοχής με θόρυβο από τη συχνή διέλευση των συρμών. Η απόφαση του ΣτΕ τους δικαίωσε αφού κήρυξε παράνομες τις εργασίες και επέβαλε την υπογειοποίηση του μεγαλύτερου τμήματος του σιδηροδρομικού δικτύου εντός των ορίων του Δήμου Αθηναίων. Όμως, οι τελευταίες εξελίξεις δείχνουν ότι ο ΟΣΕ σχεδιάζει τμηματική υπογειοποίηση των γραμμών.