Λεωφόρος Αλεξάνδρας

Η Λεωφόρος Αλεξάνδρας αποτελεί κύριο οδικό άξονα του Δήμου Αθηναίων, με κατεύθυνση από το κέντρο προς τα ανατολικά του Δήμου, και ο οποίος συνδέει, επίσης, την οδό Πατησίων με τη λεωφόρο Κηφισίας. Είναι ο πρώτος σχεδιασμένος άξονας στην διεύθυνση ανατολή-δύση, εγκάρσια στο σύστημα των ακτινικών οδών που συνέδεαν την Αθήνα με τα τότε προάστιά της και αποτέλεσε για πολλές δεκαετίες του 20 αιώνα όριο της πόλης προς βορρά. Φιλοξενούσε δραστηριότητες «στα όρια τα πόλης» όπως την σχολή των Ευελπίδων, μαρμαράδικα, παράγκες θεάτρου καραγκιόζη, μπυραρίες, κέντρα αναψυχής, θέατρα (προπολεμικά λεγόταν και «παραλία»), τις Φυλακές Αβέρωφ, προσφυγικούς συνοικισμούς, το Υγιειονομικό, τα νοσοκομεία Ελπίς και Άγιος Σάββας, το ΙΚΑ, το γήπεδο του Παναθηναϊκού κ.ά. Μεταπολεμικά ο χαρακτήρας της άλλαξε σταδιακά όσο πύκνωναν οι συνοικίες εκατέρωθεν, κι όσο αυξανόταν η κυκλοφορία. Σήμερα η Αλεξάνδρας είναι όριο του εσωτερικού δακτυλίου, οριοθετώντας το ευρύτερο κέντρο του Δήμου και έχει χαρακτήρα οδικού καναλιού διέλευσης της κυκλοφορίας κρατώντας τοπικά κάτι απ’ τον παλιό της χαρακτήρα, κυρίως γύρω από τους ελεύθερους χώρους που οργανώνονται κατά μήκος της όπως σε τοπικό επίπεδο η πλατεία Αργεντινής Δημοκρατίας και σε υπερτοπικό, το Πεδίο του Άρεως.

Στα μέτωπα της λεωφόρου συναντώνται, εκτός από εμπόριο γειτονιάς, τα δύο νοσοκομεία, το ΙΚΑ και το Υγιειονομικό, κι άλλες κεντρικές λειτουργίες, όπως ο Άρειος Πάγος και η ΓΑΔΑ. Εκατέρωθεν, εκτείνονται οι γειτονιές κατοικίας Εξάρχεια, Γκύζη, Κουντουριώτικα και Αμπελόκηποι.

Γκύζη

Η περιοχή του Γκύζη βρίσκεται βόρεια της λεωφόρου Αλεξάνδρας, και εκτείνεται από το Πεδίον του Άρεως και τον Λόφο του Φινόπουλου μέχρι την περιοχή των Αμπελοκήπων. Οικοδομήθηκε στους πρόποδες των Τουρκοβουνίων, κυρίως μεταπολεμικά, τις δεκαετίες 1960-1970, και είναι μία από τις πυκνοδομημένες περιοχές του Δήμου Αθήνας.

Κέντρο της συνοικίας αποτελεί η πλατεία Γκύζη, γύρω από την οποία συγκεντρώνονται τοπικά καταστήματα αναψυχής και εμπορίου.

Κουντουριώτικα

Η γειτονιά των Κουντουριώτικων εκτείνεται μεταξύ του Λυκαβηττού και των λεωφόρων Βασ. Σοφίας και Αλεξάνδρας. Εντός των ορίων της περιλαμβάνει σχολικά συγκροτήματα και το γήπεδο του ΠΑΟ. Η γειτονιά περιλαμβάνει σημαντικούς -για το μέγεθος της- αδόμητους πράσινους χώρους και αξιόλογα ιστορικά κτίρια (Ναός των Αγίων Πάντων). Έναντι των Κουντουριώτικων, βρίσκεται το συγκρότημα των Προσφυγικών πολυκατοικιών στη λεωφόρο Αλεξάνδρας.

Οι προσφυγικές πολυκατοικίες κατασκευάστηκαν τη δεκαετία 1930 (1933-1935) από σημαντικούς μηχανικούς της εποχής (Κ. Λάσκαρης και Δ. Κυριακού), για τη στέγαση προσφύγων από τη Μικρά Ασία. Πρόκειται για συγκρότημα 8 πολυκατοικιών με 228 διαμερίσματα και σημαντικού μεγέθους ελεύθερους χώρους. Αποτελούν μέρος της ιστορικής μνήμης της πόλης και φέρουν ίχνη από στιγμές της νεώτερης ιστορίας της. Το συγκρότημα των Προσφυγικών κηρύσσεται διατηρητέο μνημείο το 2008, μετά από αγώνες και κινητοποιήσεις κατοίκων, τοπικών φορέων και επιστημονικών συλλόγων. Μετά την κήρυξη τους, τα σενάρια για το μέλλον τους είναι ακόμη ανοιχτά. Το τελευταίο διάστημα, λόγω και της εντεινόμενης οικονομικής κρίσης, τμήμα των κενών κατοικιών έχει καταληφθεί από ανθρώπους με πρόβλημα στέγασης.

Αμπελόκηποι

Η περιοχή των Αμπελοκήπων αναπτύσσεται γύρω από τη συμβολή δύο μεγάλων αξόνων, της Λεωφόρου Αλεξάνδρας και της λεωφόρου Βασιλ. Σοφίας – Κηφισίας, ενώ εκτείνεται προς βορρά μέχρι τα όρια με το Δήμο Ψυχικού. Είναι και αυτή –όπως και η γειτονική περιοχή του Γκύζη- πυκνοδομημένη περιοχή κατοικίας που οικοδομήθηκε κυρίως τις δεκαετίες 1960-1970. Οι Αμπελόκηποι ονομάζονται και «γειτονιά των νοσοκομείων» λόγω του μεγάλου αριθμού νοσοκομείων και κλινικών που βρίσκονται εκεί -και που εγκαταστάθηκαν εκεί λόγω του υγιεινού κλίματος της περιοχής.

Από το 2000, με τη λειτουργία του δικτύου Μετρό, το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής εξυπηρετείται από δύο σταθμούς (Αμπελόκηποι και Πανόρμου). Η έλευση του Μετρό έχει διευκολύνει τις μετακινήσεις από και προς το κέντρο της Αθήνας και ευρύτερες περιοχές. Παράλληλα, όμως, έχει επιφέρει αλλαγές στο χαρακτήρα της περιοχής γύρω από την οδό Πανόρμου, όπου πλέον συγκεντρώνεται μεγάλος αριθμός καταστημάτων αναψυχής (καφέ-bar-φαγητό).

Η περιοχή των Αμπελοκήπων έχει βρεθεί στο επίκεντρο διεκδικήσεων για ζητήματα ελεύθερων χώρων και ποιότητας ζωής τις τελευταίες δεκαετίες. Χαρακτηριστικές ήταν οι κινητοποιήσεις για το κτήμα Θων που όμως δεν κατάφεραν να αποτρέψουν την κατασκευή των κτιρίων, οι διεκδικήσεις για το οικόπεδο της ΔΕΗ στο Γηροκομείο που συνεχίζονται μέχρι σήμερα, η δημιουργία του πάρκου ΚΑΠΑΨ το 2006, καθώς και οι διεκδικήσεις για ελεύθερη πρόσβαση και το αίτημα για ενιαία διαμόρφωση του Μητροπολιτικού Πάρκου Γουδί – Ιλισίων.