Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΙΟΥΣΗ 

«Τίποτα δεν χαρίζεται: Ανάμεσα στην ημερολογιακή καταγραφή, την εξομολόγηση, τη δοκιμή, την κατάθεση, το χρονογράφημα, το σχεδίασμα, την επιφυλλίδα, το μελέτημα. Κείμενα αγάπης: Από τον Μανόλη Αναγνωστάκη έως τον Γεώργιο Μ. Βιζυηνό. Για τον Γιάννη Ρίτσο, τον Αλέξανδρο Κοτζιά, τον Στρατή Τσίρκα, τον Βασίλη Βασιλικό, τον Τάσο Λειβαδίτη. Μιλώντας στα παιδιά: Γιατί διαβάζουμε λογοτεχνία; Για τον Γιάννη Τσαρούχη, τον Διονύσιο Σολωμό, τον Κώστα Ταχτσή, τον Στρατή Τσίρκα πάλι, τη Διδώ Σωτηρίου, τον Παύλο Ζάννα, τον Μ. Καραγάτση, τον Γιάννη Κοντό, τον Αντρέα Φραγκιά, τον Μάνο Χατζιδάκι, τον Γιώργο Ιωάννου. Ακόμη και τότε, πριν από τόσα χρόνια, ακόμη και σήμερα, έπειτα από τόσα χρόνια, για μένα έγραφα, για μένα γράφω. Για να μπορώ να ρίχνω μπρος πίσω τις ματιές μου. Να αυξομειώνω την ένταση. Να συνομιλώ με τα επίμονα, τα αόρατα, τα άπιαστα. Να περιθάλπω τα πεταμένα, τα άχρηστα, τα πονεμένα. Να ανυψώνω τα εφήμερα, τα αδιόρθωτα, τα άρρωστα. Να περιποιούμαι τα αδέσποτα, τα άστεγα, τα αδιάλυτα! Όπως και τότε, πριν από τόσα χρόνια, έτσι και σήμερα, απ’ την ανάγκη μου να σκεφτώ, να αντισταθώ, να υπάρξω, να συνυπάρξω. Εφόσον ναι, κι αν δεν το ήξερα, αργά και με κόπο, το έμαθα: Τίποτα δεν χαρίζεται». Από τις εκδόσεις Πατάκη κυκλοφορεί το βιβλίο, Τίποτα δεν χαρίζεται της Μάρως Δούκα.

Η συγγραφέας, από τις σημαντικότερες συγγραφείς της σύγχρονης ελληνικής πεζογραφίας, γεννήθηκε το 1947 στα Χανιά. Το 1966 μετακόμισε στην Αθήνα, όπου έκτοτε ζει. Αποφοίτησε από το Ιστορικό και Αρχαιολογικό Τμήμα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Στη λογοτεχνία εμφανίστηκε το 1974, με τις νουβέλες «Η πηγάδα», «Κάτι άνθρωποι», και μέχρι σήμερα έχει εκδώσει μία ακόμη νουβέλα, μία συλλογή διηγημάτων, οκτώ μυθιστορήματα (πιο πρόσφατο, «Το δίκιο είναι ζόρικο πολύ», 2010) και τη συλλογή κειμένων «Ο πεζογράφος και το πιθάρι του» (1992), ενώ το 2005 εξέδωσε «Τα μαύρα λουστρίνια» στο πλαίσιο της σειράς «Η κουζίνα του συγγραφέα» των εκδόσεων «Πατάκη». Έχει τιμηθεί με το Βραβείο «Νίκος Καζαντζάκης» του Δήμου Ηρακλείου για το μυθιστόρημα «Αρχαία σκουριά» με το Β’ Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας για το μυθιστόρημα «Πλωτή πόλη» και με το Βραβείο Κώστα Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών για το μυθιστόρημα «Αθώοι και φταίχτες», για το οποίο επίσης τιμήθηκε με το Βραβείο Balkanika και το Βραβείο «Καβάφη». Διηγήματα και μυθιστορήματα της έχουν μεταφραστεί σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες. Σήμερα, τα βιβλία της κυκλοφορούν από τις εκδόσεις «Πατάκη».

-«Τίποτα δεν χαρίζεται», αυτάρκεις ιστορίες εξομολογημένης αγάπης, θαυμασμού και φιλίας;

Aς το πούμε κι έτσι… Αλλά όχι μόνο αυτό. Μέσα από αυτές τις ιστορίες-δοκιμές και την εξομολογητική- ημερολογιακή υποστήριξή τους ανασυστήνεται, θέλω να πιστεύω, η εποχή που γράφτηκαν (1993-2005). Από χειμώνα σε καλοκαίρι και από καλοκαίρι σε χειμώνα, από την Αθήνα στα Χανιά και πάλι πίσω στην Αθήνα… γράφοντας για συγγραφείς που ευτύχησα να γνωρίσω από κοντά, αγάπησα πρωτίστως για το έργο τους, και είχα αργότερα την τύχη, όταν πια δεν βρίσκονταν οι περισσότεροι από αυτούς στη ζωή, να μιλήσω ή να γράψω γι’ αυτούς. Γι’ αυτό και οφείλω ευχαριστώ σε όσους είχαν ζητήσει τη συμμετοχή μου στις εκδηλώσεις ή στα αφιερώματα στη μνήμη τους. Στον Θανάση Νιάρχο, κυρίως, αλλά και στον Σταύρο Ζουμπουλάκη, στην Κλαίρη Μιτσοτάκη, στην Πέγκυ Κουνενάκη, στην Όλγα Σελλά…

-Αυτά που ζητούσατε τα συναντήσατε στα πιο μεθυσμένα σας όνειρα;

Τα μεθυσμένα όνειρα γενικώς δεν τα εμπιστεύομαι… Αυτά που ζητούσα, τα απλά, τα στέρεα, τα ικανά να υποστηρίξουν δημιουργικά, με φαντασία και με όνειρο, την καθημερινότητά μου τα έψαχνα και τα εντόπιζα πάντα στις παρυφές της συναναστροφής μου με το πραγματικό.

-Μια πολύχρονη συνομιλία σας με τα επίμονα, τα άπιαστα, τα ουσιαστικά της ζωής μας;

Αυτές οι πολύχρονες συνομιλίες δεν περιγράφονται… είναι σαν τις ζωτικές ανάγκες, την ανάσα, την πείνα, τη δίψα, τον ύπνο… Άκρως απόρρητες, άκρως αμίλητες…

-Πως καταφέρνει ο πεζογράφος να παγώσει τη συγκίνησή του και να την υπερβεί;

Ούτε κι αυτό, πιστεύω, περιγράφεται. Ό,τι και να σας πω εκ των υστέρων θα είναι επινόηση. Να πούμε μόνο ότι ο πεζογράφος οφείλει πρωτίστως όχι απλώς να βλέπει αλλά και να παρατηρεί. Όχι μόνο να ακούει αλλά και να αξιολογεί. Να συμπάσχει, να συγκινείται, να συναισθάνεται, αλλά και την ίδια στιγμή να είναι σε θέση να εποπτεύει τα συναισθήματά του…

-Μια ξεθωριασμένη φωτογραφία των Χανίων που έχετε διαφυλάξει στη μνήμη;

Τις παράγκες των προσφύγων από τη Μικρά Ασία στον προμαχώνα Σάντα Λουτσία του βενετσιάνικου τείχους. Έπειτα ξηλώθηκαν οι παράγκες, στη θέση τους ξεπρόβαλε ο κινηματογράφος «Ρεγγίνα». Έπειτα κατεδαφίστηκε ο κινηματογράφος, αναδείχτηκε το τείχος και μπαζώθηκε μέρος της ντάπιας για να γίνει πάρκινγκ…

-Τι διαφυλάττετε σαν αγιασμό σε μπουκαλάκι από τη δόξα της νεότητας;

Τα απογεύματά μου στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Χανίων. Έχω μιλήσει κι έχω γράψει πολλές φορές για εκείνα τα ευλογημένα απογεύματα και τα σωτήρια διαβάσματα…

-Ο ποιητής, ο συγγραφέας, ο δημιουργός, αγωνίζεται για την ευτυχία των περισσότερων;

Κακά τα ψέματα… Όλοι μας για τον εαυτό μας, πρωτίστως, αγωνιζόμαστε… Για τη δική μας ευτυχία. Ευχής έργο θα ήταν, πάντως, όχι μόνο ο καλλιτέχνης, αλλά και ο κάθε άνθρωπος να έχει επίγνωση της θέσης του στον κόσμο. Να ξέρει ότι η δική του ευτυχία εξαρτάται άμεσα από την ευτυχία των άλλων. Αλλά κυρίως να μην ξεχνά ότι η ευτυχία είναι κάτι το εφήμερο… Και ότι οι στιγμές της χαράς και της πλήρωσης που του αναλογούν αξιώνονται μόνο μέσα από την επίκτητη έφεσή μας στην προσφορά, την αλληλεγγύη, τη συνευθύνη…

-Βιώσατε τις περιπέτειες της Αριστεράς. Ο πολιτικός αυτός χώρος σημάδεψε τη ζωή σας. Οι σημερινές ανατροπές και οι καταρρεύσεις της σας επηρεάζουν ακόμη;

Το έχω πει πολλές φορές, θα το επαναλάβω. Από την Αριστερά κέρδισα κυρίως, έπειτα από πολλή προσπάθεια, μεγαλώνοντας και ωριμάζοντας, τη σχέση μου με τον κόσμο, τη ματιά και τον βηματισμό μου. Κι ας με πλήγωνε τότε κι ας με πληγώνει σήμερα… Η Αριστερά για μένα δεν είναι καθεστώς που ανατράπηκε ούτε οικοδόμημα που κατέρρευσε… είναι τρόπος σκέψης και συμπεριφοράς, ζώσα, καθημερινή συνομιλία με τα έργα και τις ημέρες του ανθρώπου…

-«Τελείωσαν τα ερωτήματα που δεν περιμένουν απάντηση»;

Τα καλά, τα ουσιαστικά ερωτήματα δεν περιμένουν απάντηση. Τίθενται μόνο για να προκαλέσουν άλλα ερωτήματα. Κι έτσι προχωράμε, από ερώτημα σε ερώτημα. Κι έτσι οδηγούμαστε στη μεγάλη, την αδιαπραγμάτευτη κατάφασή μας απέναντι στη ζωή που αντιστέκεται και επιμένει…

-«Η σιωπή κάνει τον κόσμο πιο μεγάλο, η θλίψη πιο δίκαιο;» έγραφε ο Τάσος Λειβαδίτης. Έτσι είναι σήμερα;

Η διαχρονική ομορφιά αυτού του στίχου συνίσταται στο ότι δεν υποκύπτει σε αναγωγές… Ακόμη και σε εποχές θυμού, διαμαρτυρίας, αγανάκτησης, σαν τη σημερινή, αυτός ο στίχος έχει τη δύναμη να μας παρηγορήσει, έστω και για λίγο.

-Πραγματικός καλλιτέχνης ο γενναιόδωρος προς τους νέους;

Δεν υπάρχει κανόνας σ’ αυτό. Η γενναιοδωρία έχει να κάνει και με τον χαρακτήρα, την ιδιοσυγκρασία του κάθε ανθρώπου… επομένως και του καλλιτέχνη. Ωστόσο η γενναιοδωρία του καλλιτέχνη προς τους νέους δείχνει, αν μη τι άλλο, τη βαθύτερη αυτάρκεια του καλλιτέχνη σε σχέση με την τέχνη του και τη στέρεη, δοκιμασμένη επικοινωνία του με τον κόσμο…

-Απευθύνεστε στο ίδιο κοινό όπως πριν από τριάντα χρόνια;

Αναπόφευκτα, από βιβλίο σε βιβλίο, αλλάζει το αναγνωστικό κοινό… Θέλω να πιστεύω όμως ότι υπάρχουν και αυτοί οι ανεκτίμητοι αναγνώστες που με παρακολουθούν από το πρώτο μου βιβλίο έως σήμερα και ότι ωριμάζουμε από κοινού σαν καλοί συνοδοιπόροι…

-Ποιές ιδέες ή αξίες από τα νεανικά σας χρόνια αναθεωρήσατε;

Τολμώ να πω ότι επί της ουσίας καμιά ιδέα ούτε αξία έχω αναθεωρήσει από τα νεανικά μου χρόνια και έως σήμερα. Τα δυο τρία βασικά που πίστευα τότε, σε σχέση με την ζωή μου και τη ζωή των άλλων γύρω μου, πιστεύω και σήμερα. Απλώς σήμερα είμαι πιο διαλλακτική, πιο υπομονετική, χωρίς ψευδαισθήσεις και απολυτότητες, σήμερα ξέρω ότι πάνω απ’ όλα κρινόμαστε κυρίως από τον τρόπο μας…

-Να κατανοείς τους γυρω σου, να αποφλοιώνεις τις ειδήσεις, να αμφιβάλλεις και να είσαι σίγουρος για τον εαυτό σου. Και πόσα άλλα δείχνουν σημάδια ωριμότητας;

Τα σημάδια της ωριμότητας δεν μετριούνται… Έρχεται απλώς κάποτε η στιγμή που αισθάνεσαι ότι ωρίμασες… Ύψιστο, πάντως, σημάδι ωριμότητας είναι, κατά τη γνώμη μου, η αποδοχή και η υποδοχή του γήρατος. Πολύ σημαντικό να γερνάς χαμογελαστός…

-Απώλειες, πένθη, χαμόγελα, 336 σελίδες περασιά του καιρού, επίγνωση ότι τίποτε δεν χαρίζεται;

Ναι. Διότι όλα, μέσα από τον αγώνα μας, κερδίζονται. Και μόνον έτσι μπορούμε τα όποια κέρδη μας να τα απολαύσουμε και ως χαρίσματα!