Λεωφόρος Συγγρού

Η λεωφόρος Συγγρού, που μαζί με την Λεωφόρο Αλεξάνδρας είναι οι πιο χαρακτηριστικοί ευθύγραμμης χάραξης οδικοί άξονες του τέλους του 19ου αιώνα, σχεδιάστηκε και λειτούργησε ως ό άξονας που συνδέει την πόλη με τη θάλασσα (με τα Φάληρα) και την έπαυλη του Συγγρού που ως προορισμός (και χάριν της χορηγίας) της έδωσε το όνομά του. Μεταπολεμικά και ιδιαίτερα από την δεκαετία του 1970 η Συγγρού αποκτά σταδιακά χαρακτηριστικά κλειστού αυτοκινητόδρομου που συνδέει την παραθαλάσσια λεωφόρο Ποσειδώνος και το παλιό αεροδρόμιο στο Ελληνικό με το κέντρο της Αθήνας. Σε αντίθεση με την σχεδόν παράλληλή της λεωφόρο Θησέως, η Συγγρού δεν οργάνωνε τον χώρο και τις γειτονιές εκατέρωθεν, αλλά λειτουργούσε ανάμεσά τους περισσότερο ως ένα φράγμα που γινόταν ολοένα ισχυρότερο όσο αυξάνονταν οι κυκλοφοριακοί φόρτοι που διεκπεραίωνε. Εδώ και αρκετά χρόνια και σε ό,τι αφορά την επικοινωνία των περιοχών εκατέρωθεν, ακόμα και η οδική επικοινωνία είναι περιορισμένη και πραγματοποιείται αποκλειστικά ανισόπεδα.

Οι χρήσεις που αναπτύσσονταν στα μέτωπα της Συγγρού δεν είχαν ως επί το πλείστον αναφορά στις περιοχές κατοικίας που βρίσκονταν εκεί, αλλά σχετίζονταν με υπερτοπική αναψυχή και εμπόριο, και πάντως προϋπέθεταν την προσπέλασή τους με το ΙΧ. Τα τελευταία χρόνια ο χαρακτήρας της από πλευράς χρήσεων έχει μετασχηματιστεί σε κατεύθυνση γραμμικού κέντρου πολιτισμού και διοίκησης, ενώ παραμένουν και ορισμένες σημαίνουσες σε επίπεδο πόλης χρήσεις εκπαίδευσης (Πάντειο Πανεπιστήμιο), υγείας (Ωνάσειο καρδιοχειρουργικό κέντρο) και εμπορίου. Ως προς τις πολιτιστικές λειτουργίες, ειδικότερα, στο βόρειο τμήμα της –στα όρια του Δήμου Αθηναίων- στο κτίριο του Φιξ αναμένεται να λειτουργήσει σύντομα το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, ενώ σε κοντινή απόσταση ήδη λειτουργεί η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών.

Εκατέρωθεν της λεωφόρου αναπτύσσονται περιοχές των Δήμων Αθηναίων, Νέας Σμύρνης, Καλλιθέας και Παλαιού Φαλήρου. Εντός των ορίων του Δήμου Αθηναίων, η λεωφόρος Συγγρού οριοθετεί μεταξύ τους τις περιοχές Ακρόπολη και Κουκάκι από τη μια πλευρά και Νέο Κόσμο-Άγιο Σώστη από την άλλη.

Κουκάκι

Το Κουκάκι βρίσκεται στην νοτιοανατολική πλευρά του λόφου Φιλοπάππου. Συνορεύει με τις περιοχές των Πετραλώνων, του Νέου Κόσμου και του Μακρυγιάννη και διασχίζεται από την λεωφόρο Συγγρού. Είναι μια πυκνοδομημένη περιοχή κατοικίας, που οφείλει το όνομά της στο προπολεμικό εργοστάσιο σιδερένιων κρεβατιών του “Κουκάκη” που λειτουργούσε προπολεμικά στη Συγγρού, στο ύψος του εργοστασίου Φιξ.

Από την άλλη πλευρά της λεωφόρου Συγγρού, η περιοχή σε επαφή με το Νέο Κόσμο, ονομάστηκε Φιξ λόγω του ιστορικού κτιρίου του εργοστασίου ζυθοποιίας, έργο του αρχιτέκτονα Τάκη Ζενέτου, το οποίο ανακατασκευάστηκε πρόσφατα για να αποτελέσει έδρα του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης.

Η περιοχή είναι λόγω θέσης ένας διαχρονικά ζωντανός χώρος της πόλης, κοντά στον υπερτοπικό άξονα της Συγγρού, το ιστορικό και εμπορικό κέντρο της πόλης, αλλά και τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς της χώρους. Ειδικά τα τελευταία χρόνια, και με αφορμή τη δημιουργία σταθμών μετρό και τραμ στην περιοχή, διαμορφώνεται σε νέα κεντρικότητα, προσελκύοντας ιδιαίτερα χρήσεις υγειονομικού ενδιαφέροντος και αναψυχής, αποκτώντας μάλιστα έναν χαρακτήρα «εναλλακτικού» πόλου νυχτερινής διασκέδασης για την Αθήνα, με κάποια συνεργατικά καφενεία να δραστηριοποιούνται στην περιοχή.

Νέος Κόσμος – Άγιος Σώστης

Οι περιοχές του Νέου Κόσμου (Δουργούτι) και του Άγιου Σώστη είναι γειτονιές κατοικίας που εκτείνονται μεταξύ της λεωφόρου Συγγρού και των οδών Φραντζή και Μάχης Αναλάτου, και μέχρι τα όρια του Δήμου Αθηναίων με το Δήμο Νέας Σμύρνης.

Η περιοχή Νέος Κόσμος συγκροτείται ως περιοχή συνοικισμού προσφύγων που ζουν είτε σε παράγκες και σε συνθήκες εξαιρετικής ένδειας, είτε σε περιορισμένες προσφυγικές κατοικίες της δεκαετίας του 30. Στην πρώτη της αυτή εκδοχή η περιοχή διασώζεται καταγεγραμμένη πολύ χαρακτηριστικά στην ταινία Μαγική Πόλη του Νίκου Κούνδουρου. Ο τότε συνοικισμός Δουργούτι αντικαταστάθηκε από τις προσφυγικές πολυκατοικίες που διασώζονται ακόμα και σήμερα πίσω από το ξενοδοχείο Intercontinental, που κατασκευάστηκε στη δεκαετία του 1960.

Η περιοχή του Άγιου Σώστη, η οποία οριοθετείται έναντι του Νέου Κόσμου από την οδό Λαγουμιτζή, οφείλει το όνομα της στην ομώνυμη εκκλησία επί της λεωφόρου Συγγρού –μια εκκλησία στενά συνδεδεμένη με την ίδια τη λεωφόρο. Στήθηκε σε αυτό το σημείο σε ανάμνηση της διάσωσης από δολοφονική απόπειρα του βασιλιά Γεωργίου Α’ το 1898. Η περιοχή αστικοποιήθηκε όμοια με τον Νέο Κόσμο, αρχικά ως προσφυγικός συνοικισμός με τις παράγκες να αντικαθίστανται με προσφυγικές πολυκατοικίες κατά τη δεκαετία του 1960.

Οι προσφυγικές πολυκατοικίες του Νέου Κόσμου φιλοξενούν σήμερα ένα νέο κύμα προσφύγων, κυρίως Αράβων. Κοινοί τόποι για τη γειτονιά των «ντόπιων» και των «ξένων» είναι η περιοχή του σταθμού του Τραμ στην Κασομούλη, η σαββατιάτικη λαϊκή αγορά και, φυσικά, ο δημόσιος χώρος. Οι νέοι πρόσφυγες, οργανωμένοι στην «οργανωμένη δόμηση» των προσφυγικών έχουν δημιουργήσει αφενός ένα εσωτερικό δίκτυο αλληλεγγύης, ενώ παράλληλα συγκροτούν για το σύνολο της περιοχής το πολυπολιτισμικό της στίγμα. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο σύνολό της η συνοικία Νέου Κόσμου ανέπτυξε πρωτοβουλίες αλληλεγγύης για όλους όσους έχουν ανάγκη και αντιστάθηκε στις επιθέσεις και στη διείσδυση φασιστικών ομάδων που προσπάθησαν να διαμορφώσουν κλίμα πόλωσης, ρατσισμού και ξενοφοβίας.